Ochrona konsumentów i wspieranie innowacji – Unia Europejska podejmuje działania względem sztucznej inteligencji

Komisja Europejska przyjęła dwa wnioski mające na celu dostosowanie przepisów dotyczących odpowiedzialności do ery cyfrowej, gospodarki o obiegu zamkniętym oraz wpływu globalnych łańcuchów wartości. Pierwszy z nich dotyczy unowocześnienia obowiązujących przepisów dotyczących odpowiedzialności na zasadzie ryzyka producentów za produkty wadliwe (od inteligentnych technologii po produkty farmaceutyczne). Dzięki zmienionym przepisom przedsiębiorstwa zyskają pewność prawa, co pozwoli im inwestować w nowe i innowacyjne produkty, a ofiary będą mogły uzyskać godziwą rekompensatę, gdy wadliwe produkty, w tym produkty cyfrowe i odtworzone, spowodują szkodę. W drugim wniosku Komisja proponuje po raz pierwszy ukierunkowaną harmonizację krajowych przepisów dotyczących odpowiedzialności za sztuczną inteligencję, dzięki czemu ofiary szkód spowodowanych przez sztuczną inteligencję będą mogły łatwiej uzyskać odszkodowanie.

Zgodnie z celami białej księgi w sprawie sztucznej inteligencji oraz z wnioskiem Komisji dotyczącym aktu w sprawie sztucznej inteligencji z 2021 r., w którym określono ramy doskonałości i wiarygodności sztucznej inteligencji, nowe przepisy zapewnią, aby ofiary mogły korzystać z takich samych standardów ochrony w przypadku szkody spowodowanej przez produkty lub usługi związane ze sztuczną inteligencją, jakie obowiązywałyby w przypadku wystąpienia szkody w jakichkolwiek innych okolicznościach.

Zmieniona dyrektywa w sprawie odpowiedzialności za produkty, dostosowana do transformacji ekologicznej i cyfrowej oraz globalnych łańcuchów wartości

W zmienionej dyrektywie unowocześniono i wzmocniono obecne ugruntowane przepisy, oparte na odpowiedzialności na zasadzie ryzyka producentów, dotyczące odszkodowań za uszczerbek na zdrowiu, szkody majątkowe lub utratę danych spowodowane przez niebezpieczne produkty, od krzeseł ogrodowych po zaawansowane maszyny. Dyrektywa zapewnia sprawiedliwe i przewidywalne przepisy dla przedsiębiorstw i konsumentów poprzez:

– unowocześnienie przepisów dotyczących odpowiedzialności w odniesieniu do modeli biznesowych gospodarki o obiegu zamkniętym: poprzez zapewnienie przejrzystych i sprawiedliwych przepisów dotyczących odpowiedzialności dla przedsiębiorstw, które znacząco modyfikują produkty,

– unowocześnienie przepisów dotyczących odpowiedzialności w odniesieniu do produktów w erze cyfrowej: poprzez zapewnienie możliwości uzyskania odszkodowania za szkody w przypadku gdy produkty, takie jak roboty, drony lub systemy inteligentnego domu stały się niebezpieczne z powodu aktualizacji oprogramowania, sztucznej inteligencji lub usług cyfrowych, które są potrzebne do obsługi produktu, a także gdy producenci nie eliminują zagrożeń dla cyberbezpieczeństwa,

– stworzenie bardziej wyrównanych warunków działania dla producentów z UE i spoza UE: gdy konsumenci doznają uszczerbku wskutek korzystania z niebezpiecznych produktów przywożonych spoza UE, będą mogli zwrócić się do importera lub unijnego przedstawiciela producenta o odszkodowanie,

– traktowanie konsumentów na równi z producentami: poprzez nałożenie na producentów wymogu ujawniania dowodów, wprowadzenie większej elastyczności w zakresie ograniczeń czasowych na wnoszenie roszczeń oraz zmniejszenie ciężaru dowodu spoczywającego na ofiarach w złożonych sprawach, takich jak sprawy dotyczące produktów farmaceutycznych lub sztucznej inteligencji.

Łatwiejszy dostęp do środków odwoławczych dla ofiar – dyrektywa w sprawie odpowiedzialności za AI

Celem dyrektywy w sprawie odpowiedzialności za sztuczną inteligencję jest ustanowienie jednolitych przepisów dotyczących dostępu do informacji i zmniejszenia ciężaru dowodu w odniesieniu do szkód spowodowanych przez systemy sztucznej inteligencji, ustanowienie szerszej ochrony ofiar (zarówno osób fizycznych, jak i przedsiębiorstw) oraz wspieranie sektora sztucznej inteligencji poprzez zwiększenie gwarancji. Ujednolici ona niektóre przepisy dotyczące roszczeń wykraczających poza zakres dyrektywy w sprawie odpowiedzialności za produkty, w przypadkach, w których szkoda została spowodowana niewłaściwym zachowaniem. Obejmuje to na przykład naruszenie prywatności lub szkody spowodowane kwestiami bezpieczeństwa. Nowe przepisy ułatwią na przykład uzyskanie odszkodowania w przypadku gdy kandydat doświadczył dyskryminacji w procesie rekrutacji prowadzonym z wykorzystaniem technologii sztucznej inteligencji.

W dyrektywie uproszczono proces prawny dla ofiar, w przypadku gdy chodzi o udowodnienie, że wina danej osoby doprowadziła do powstania szkody, poprzez wprowadzenie dwóch głównych elementów: po pierwsze, w okolicznościach, w których stwierdzono istotną winę, a związek przyczynowy z funkcjonowaniem sztucznej inteligencji wydaje się być racjonalnie prawdopodobny, tzw. „domniemanie związku przyczynowego” pozwoli wyeliminować trudności, z jakimi borykają się ofiary, gdy muszą szczegółowo wyjaśnić, w jaki sposób szkoda została spowodowana przez konkretną winę lub zaniechanie, co może być szczególnie trudne, gdy starają się zrozumieć złożone systemy sztucznej inteligencji i korzystać z nich. Po drugie ofiary będą miały do dyspozycji więcej narzędzi do dochodzenia prawnego zadośćuczynienia poprzez wprowadzenie prawa dostępu do dowodów od przedsiębiorstw i dostawców w przypadkach, w których dotyczy to sztucznej inteligencji wysokiego ryzyka.

Nowe przepisy zapewniają równowagę między ochroną konsumentów a wspieraniem innowacji, ponieważ eliminują dodatkowe bariery dla ofiar w dostępie do odszkodowania, a jednocześnie ustanawiają gwarancje dla sektora sztucznej inteligencji poprzez wprowadzenie, na przykład, prawa do walki z roszczeniem dotyczącym odpowiedzialności opartym na domniemaniu związku przyczynowego.

Obowiązujące obecnie w UE przepisy dotyczące odpowiedzialności za produkty, oparte na odpowiedzialności na zasadzie ryzyka producentów, mają już prawie 40 lat.